کدخبر : 525
سرویس : کیفیت
تاریخ مخابره :    ۱۳۹۴/۱/۳۰ - ۰۹:۴۷
مباني مدل ارزيابي ملي کيفيت ايران
مدل ارزيابي ملي كيفيت ايران به عنوان يك اصل پذيرفته شده، كيفيت فراگير محصول، زمينه-ساز جلب رضايت مشتريان و عامل پايه در حصول رضايت ساير ذينفعان يك سازمان براي رقابت¬پذيري و دستيابي به موفقيت پايدار و اساساً در زمره مسائل زيربنايي كشور است.

مدل ارزيابي ملي كيفيت ايران به عنوان يك اصل پذيرفته شده، كيفيت فراگير محصول، زمينه­ساز جلب رضايت مشتريان و عامل پايه در حصول رضايت ساير ذينفعان يك سازمان براي رقابت­پذيري و دستيابي به موفقيت پايدار و اساساً در زمره مسائل زيربنايي كشور است.

 بنابراين در دنياي رقابتي امروز بايد خودرا با سازو كارهاي رقابت­پذيري در حال و آينده تجهيز نماييم و اصول نوين مديريت و قواعد حضور  در بازارهاي جهاني را بياموزيم و به اجرا درآوريم. مهم­ترين اين اصول رعايت كيفيت در تمامي ابعاد آن، اجرا و استقرار ابزارها و سيستم­هاي مديريت كيفيت، الگوبرداري و استفاده از روش­هاي سنجش و اندازه­گيري معيارهاي موفقيت است. جايزه ملي كيفيت ايران در واقع ابزاري است براي اندازه گيري اين معيارها و در كنار آن وسيله­اي براي ايجاد رقابت سالم و علمي در ميان سازمان­ها اعم از دولتي و خصوصي، توليدي و خدماتي و نمادي است براي ارج نهادن به زحمات مديران، كارشناسان و محققان و كاركناني كه به كيفيت بها داده و با خلاقيت و نوآوري در توليد محصول يا ارائه خدمات ناب به عنوان فلسفه وجودي سازمان­ها، به دنبال تأمين انتظارات مشتريان  و كسب رضايت آن­ها هستند.

 

ارزيابي ملي كيفيت ريشه در كجا دارد؟

 با در نظر گرفتن اين حقيقت كه مسئله كيفيت در امر توسعه كشور يك معيار و محور استراتژيك محسوب مي­شود و از طرف ديگر چنانچه قصد داشته­باشيم بنابر پيش­بيني­هاي سند چشم­انداز بيست ساله،‌در سال1404 به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه­ آسياي جنواب غربي(شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه) دست پيداكنيم مستلزم آن هستيم كه در تمامي زمينه­ها هم به درجات بالا نائل شويم. اين مهم در صورتي به دست خواهدآمد كه در كليه محورهاي توسعه، محصولات يا خدمات خود را با كيفيت بالاتري ارائه دهيم. بدان معنا كه كليه دستگاه­هاي اجرايي و سازمان­هاي توليدي و خدماتي، كاملاً متعهدانه وارد عرصه شده و توسعه و ارتقاء كيفيت را در فرآيندهاي كاري خود لحاظ كرده و موضوع كيفيت را به خوبي مديريت نمايند.  در اجراي اين امر، متعاقب سمينارها و كنفرانس­هاي گوناگون، براي اولين بار مباحث كيفيت در قانون برنامه سوم توسعه اقتصادي و اجتماعي كشور مطرح شده و پس از آن، در برنامه­هاي چهارم و پنجم به گونه­اي شفاف­تر مطرح گرديد. به­طوري­كه در برنامه پنجم، اصلاح ساختار نظام استانداردسازي خواسته شد. طرح شكل­­گيري جايزه ملي كيفيت نيز به عنوان انگيزه­اي براي سازمان­هاي خصوصي و دولتي، با هدف اين كه بتوان مسيري را خلق نمود كه سازمان­ها خود به خود به سمت ارتقاء كيفيت روي آورند ابتدا در سال1381 مطرح گرديد. پس از برگزاري جلسات كارشناسي متعدد، طرح جايزه ملي كيفيت ايران توسط رياست وقت مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران به شوراي عالي استاندارد ارائه گرديده و در تاريخ15/3/1381 در يكصد و دومين جلسه اين شورا، تشكيل جايزه ملي كيفيت تصويب و جهت اجرا به مؤسسه استاندارد ابلاغ گرديد. طي بررسي­هاي انجام شده در اين زمينه، مدل بنياد كيفيت اروپا(EFQM)[1] به عنوان مدل جايزه ملي كيفيت ايران انتخاب و مقررشد كه مراسم اعطاي آن در روز18آبان كه توسط شوراي عالي فرهنگ عمومي به عنوان روزملي كيفيت نام­گذاري و در تقويم رسمي كشور درج گرديده برگزار گردد.  با تدوين مدل جايزه ملي كيفيت، شوراي سياست­گذاري جايزه متشكل از نمايندگان شوراي عالي استاندارد و نيز كارشناسان و نمايندگان تشكل­هاي تخصصي، در اولين جلسه خود در تاريخ15/5/1382، مدل  و مستندات ارائه شده از سوي كميته فني را تصويب و در همان سال، اولين دوره جايزه ملي كيفيت برگزارشد.

 

ارزيابي ملي كيفيت ايران در راهبرد كلان كشور داراي چه جايگاهي است؟

    قطعاً جايزه ملي كيفيت به تنهايي نمي­تواند وظيفه توسعه كيفيت را برعهده گيرد بلكه فقط مي­تواند يكي از ابزارهاي آن باشد. در اين­جا براي روشن شدن موضوع، به مدل راهبرد كلان كيفيت و ايمني كشور توجه كنيد. اين مدل بر اساس بررسي­­هاي كارشناسانه و تحقيقات مفصل و با بهره­گيري از تجربيات كشورهاي پيشرفته و كشورهاي مشابه ايران، توسط انجمن مديريت كيفيت ايران براي مركز پژوهش­هاي مجلس شوراي اسلامي تهيه شده است كه اميد مي­رود با تصويب قانون جديد استانداردسازي كشور، اجزاي مختلف آن در امر توسعه به كار گرفته­شود.

 شايان ذكر است كه اولين بخش اين مدل، يعني نظام استانداردسازي فعاليت خود را آغاز نموده و خوشبختانه در وهله اول، جايگاه سازمان ملي استاندارد ايران ارتقاء يافته و همانطور كه در اين مدل تعريف شده­است، چهار مركز اصلي با عناوين مركز استانداردسازي، مركز تأييد صلاحيت، مركز اندازه شناسي، و مركزارزيابي انطباق براي بازنگري قانون و ساختار «مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران» كه به «سازمان ملي استاندارد ايران» تغيير نام داده درنظرگرفته شده است.

 

همانطوركه در اين مدل مشاهده مي­شود، راهبرد كلان توسعه كيفيت وايمني در مركز قرار گرفته و در اطراف، هدف‌گذاري براي افزايش و ارتقاء كيفيت توليدات داخلي و بخش صادرات پيش­بيني شده است كه از طريق اركان نظام استانداردسازي (چهار مركز فوق­الذكر) به انجام خواهد رسيد. حاشيه ارتباط اين مدل اجرايي با جامعه، از طريق دو بخش كنترلي و تشويقي حاصل مي­شود كه بخش كنترلي آن، براساس قانون حمايت از حقوق مصرف‌كننده بوده و در آن از اجحاف به حقوق اين بخش از جامعه جلوگيري مي‌كند. براساس قانون ساز و كارهاي مشخص و معيني نيز براي اين بخش تعريف شده است. در بخش تشويقي، جوايز كيفيت و ايمني و ... قراردارند كه جايزه ملي كيفيت ايران، به عنوان محور اصلي اين جوايز تعريف شده و فعاليت خود را از 10 سال پيش آغاز كرده است. انتظار مي­رود اين جايزه بتواند انتظارات و وظايف محوله در زمينه راهبرد كلان ارتقاء كيفيت و ايمني را به منصه ظهور برساند.

 

 واضح است كه اين فعاليت­ها در بستر جامعه رخ مي­دهند بدين شكل كه بايد توليدكنندگان و هم توزيع­كنندگان بايد وظايف خود را از لحاظ ارتقاء كيفيت و ايمني به انجام رسانده و از توليد و عرضه كالاي بدون كيفيت و غير ايمن پرهيزكنند. مصرف­كنندگان در اين مدل جايگاه ويژ­ه­اي دارند به­طوري­كه هم رضايت و هم افزايش آگاهي آنان بايد درنظرگرفته شود. به اين ترتيب كل اجزاء جامعه به سمت ارتقاء كيفيت زندگي گام برداشته و آن را حفظ خواهدكرد. پس مي­توان سؤال را به اين شكل پاسخ داد كه مدل جايزه ملي كيفيت ايران INQA بخشي از راهبرد كلان توسعه ملي بوده و در محدوده راهبرد كلان ارتقاء كيفيت و ايمني تعريف مي­شود.

 

فوايد براي سازمان‌ها

شناخت نقاط قوت و زمينه هاي قابل بهبود با تمركز و محوريت كيفيت محصول و تمركز بر استراتژي كيفيت

ايجاد زمينه هايي به منظور افزايش كيفيت محصول و بهبود مديريت كيفيت محصول و نهايتاً افزايش قدرت رقابت و افزايش سهم بازار

سنجش قابليت هاي سازمان و محصول، در برابر سازمان هاي مشابه و يا رقبا

ارايه يك نگرش واقع بينانه در بين سازمان در ارتباط با كيفيت محصول

به اشتراك گذاري و فراگيري روش ها و موفقيت هاي ساير سازمان ها در زمينه مديريت كيفيت محصول

دريافت گواهينامه هاي اهتمام، اشتهار و تنديس جايزه ملي كيفيت ايران

امكان بهره برداري از امتيازات تبليغاتي گواهينامه ها عطف به محصولات و خدمات

 

منابع و مباني علمي مدل

مدل نوين جايزه ملي كيفيت ايران از منابع و دانش هاي ذيل اتخاذ شده است :

استاندارد ISO 9004  ويرايش سال 2009

استاندارد ISO 9001 ويرايش سال 2008

مدل قبلي جايزه ملي كيفيت ايران (EFQM)

منطق RADAR براي ارزيابي

هندبوك جوران

مدل جايزه دمينگ

راهنماهاي تخصصي جايزه بنياد كيفيت اروپا

تجربيات مديران، مسئوولان، اساتيد، كارشناسان و متخصصان كيفيت

تجربيات برگزاري دوره هاي قبلي جايزه ملي كيفيت ايران

 

سطوح كيفيت در مدل جايزه ملي کيفيت ايران

امروزه واژه كيفيت خود داراي دامنه وسيع از مفاهيم و تعاريف است، در مدل نوين جايزه ملي كيفيت ايران، كيفيت براساس بلوغ سازمان و دامنه شمول آن در چهار سطح قابل تعريف است :

سطح اول:كيفيت معادل است با انطباق با ويژگي‌هاي مشخص. اين انطباق با كنترل كيفيت و استاندارد سازي محقق مي‌گردد

سطح دوم: كيفيت معادل است با رضايت مشتري (در جنبه هاي مرغوبيت ، قيمت ، زمان و شرايط تحويل محصول) در اين مرحله محقق شدن و برقراري سطح كيفيت تعريف شده به كمك ابزارهاي تضمين كيفيت و استاندارد هاي سيستم مديريت کيفيت نظير (ISO 9001 ، ISO TS 16949 ، ...) مقدور مي گردد.

سطح سوم: كيفيت در اين سطح بصورت فراگير در سازمان مطرح است . در اين مرحله مطابق تعريف جوران، كيفيت برابر است با مناسبت براي مصرف که با برقراري ديدگاه كيفيت بزرگ(Big Quality) و اجراي الزامات استاندارد ISO 9004 قابل دستيابي است .

سطح چهارم:  در اين سطح كيفيت معادل است با موفقيت پايدار سازمان.

نکته : در مدل جايزه ملي كيفيت ايران ( با پيش فرض پوشش سطوح اول و دوم) ارزيابي بر سطوح سوم و چهارم استوار مي‌باشد .

 

 

 

مدل ارزيابي ملي كيفيت ايران (INQA)

 

نماي مدل به شکل چرخ (شكل 1)، بعنوان نمادي از حرکت، طراحي شده است. اين مدل داراي هفت معيار است که چهار معيار آن توانمندسازها و سه معيار ديگر نتايج هستند. اولين معيار توانمند ساز رهبري است، که در وسط مدل قرار دارد، سه معيار ديگر از گروه توانمندسازها به ترتيب معيارهاي فرايندها، منابع و کارکنان هستند. سه معيار نتايج نيز عبارتند از معيار نتايج مشتريان و مصرف کنندگان به عنوان محوري‌ترين ذينفعان سازمان و معيار نتايج محيط زيست و جامعه و نهايتا معيار نتايج عملکردي که شامل نتايج مالي و غيرمالي و همچنين نتايج کارکنان به عنوان مهم‌ترين بخش از سرمايه‌هاي سازمان است.  نيروي چرخشي چرخ  از حرکت عامل نوآورِي و خلاقيت در کنار توانمندسازها بسوي عامل يادگيري در کنار نتايج شروع شده و در سيکل بعدي با تاثير يادگيري‌ تداوم مي‌يابد. حرکتي که در صورت استحکام عامل رهبري هرگز از حرکت نمي‌ايستد.

 

جايزه ملي کيفيت صنعت خودرو

 

مصوبه 104 جلسه شورايعالي استاندارد :

مقرر گرديد دستگاه‌هاي اجرايي در چارچوب نظامنامه كيفيت، مصوب شوراي سياست‌گذاري جايزه ملي كيفيت، هر ساله واحد برتر را انتخاب نموده و سازمان ملي استاندارد ايران نيز از بين واحدهاي برتر معرفي شده برترين واحد را براي دريافت جايزه ملي كيفيت، از دست رياست جمهوري معرفي نمايد.

 

نظام نامه جايزه ملي کيفيت ايران :

جوايز ملي كيفيت بخشي، بر اساس بند 9 مصوبه يکصدوچهارمين جلسه شورايعالي استاندارد، بطور رسمي پايه‌گذاري شده و طي آن مقرر مي‌دارد کليه وزارتخانه ها وسازمانهاي مستقل تحت نظر رياست جمهوري در چارچوب نظامنامه، مصوب شوراي سياست‌گزاري جايزه ملي كيفيت ايران، هر ساله واحد برترموضوع ماموريت قانوني بخش خود را انتخاب نموده و سازمان ملي استاندارد ايران نيز از بين واحدهاي برتر معرفي شده برترين واحد را براي دريافت جايزه ملي كيفيت ايران، از دست رياست جمهوري معرفي نمايد. بنابراين دستگاه اجرايي متولي هر بخش مکلف است با همکاري تشکل‌ها و نهادهاي حرفه‌اي و تخصصي و در چارچوب اين نظامنامه جايزه ملي كيفيت بخشي مربوط به خود را تشکيل داده و مديريت نمايد.

 

اهداف ارزيابي ملي کيفيت صنعت خودرو ايران :

  1. توسعه نظام مديريت کيفيت جامع در صنعت خودرو
  2. هدايت در مسير دستيابي به موفقيت پايدار
  3. بسترسازي و ايجاد فضاي رقابتي و افزايش توان رقايت پذيري صنعت خودروي کشور
  4. ترويج فرهنگ خودارزيابي
  5. توسعه شبکه تعامل زنجيره ارزش در صنعت خودرو
  6. ترويج ، توسعه و آموزش مفاهيم سرآمدي و کيفيت
  7. شناسايي ، انتخاب و تقدير از سازمان هاي برتر

تفاوت نگرش در مدل‌هاي ارزيابي EFQM و INQA در صنعت خودرو:

مدل EFQM، مدلي است كه از گردهمايي شركت­هاي بزرگ اروپايي و به اشتراك گذاشتن تجربيات آن­ها در زمينه مسائل مشترك حاصل شده و با توجه به اهميت مسئله كيفيت در دنياي كنوني، مدل EFQM بر اساس تجربيات و نقاط مشترك شركت­هاي معروف اروپا پايه­ريزي گرديد. در اين مدل، سازمان شركت كننده در جايزه بدون توجه به نوع محصولات خود مورد ارزيابي قرار مي­گيرد و اين در حالي است كه اغلب سازمان­ها يك نوع محصول و خط توليد ندارند بلكه داراي چندين محصول و چندين خط توليد مختلف هستند كه قطعاً كيفيت تمام اين محصولات يكسان نيست. حتي شواهدي وجود داردكه نشان مي­دهد شركت­هاي خارجي بسيار معروف نيز محصولاتي با سطوح كيفيت متفاوت دارند. همين مسئله سبب مي­شود كه هنگام ارزيابي سازمان­ها بر اساس مدل EFQM (مدل سرآمدي سازماني)، صرفاً نقاط برجسته در ارتباط با محصولات مختلف موردتوجه قرارگرفته و نقاط ضعف پنهان شوند. در حالي­كه در مدل INQA كه بر نيازهاي كشور متمركز است، قضيه كاملاً متفاوت است به طوري­كه هر گروه محصول و خط توليد بايد كاملاً مشخص شوند. اين تفاوت در شكل هاي ذيل به نمايش در مي­آيد.

نكته بعدي كه مي­توان به آن اشاره كرد اين است كه در مدل INQA، ذينفعان به عنوان ذينفعان محصول سازمان درنظر گرفته مي­شوند در صورتي­كه در مدل EFQM، ذينفعان سازمان مستقل از محصول، ذينفعان سازمان مدنظر قرارمي­گيرند.

    در مدل EFQM تمركز بر سرآمدي سازمان است و در جايگاه سازمان، مديريت و عملكرد آن­ها مورد توجه مي­باشد در حالي­كه در INQA تمركز بر مديريت كيفيت محصول و موفقيت پايدار سازمان قراردارد و جايگاه محصول و مشتري و فرايندهاي مرتبط با توليد بسيار پررنگ­تر است.

در مدل INQA به شبكه­سازي توجه بسيار زيادي معطوف شده­است و هدف اين است كه سازمان­ها همراه با اجزاي خود در فرايند جايزه شركت كنند. اين امر منجر به ايجاد ساختار مدولار در سازمان مي­شود كه هر مدل يا واحد توليدي از كيفيت مستقل برخوردار خواهد بود. نكته مطرح در اين حوزه اين است كه كيفيت كل سازمان حاصل جمع كيفيت تمامي اجزا آن مي­باشد و بنابراين درصورت كم­توجهي به اين مسئله، ممكن است سازماني را داراي كيفيت بالا تعريف كنيم كه برخي از اجزاي آن از كيفيت مطلوب برخوردار نباشند.

 

 

مدل ارزيابي ملي كيفيت صنعت خودرو كدام محورها و بخش­هاي سازمان را موردتوجه و ارزيابي قرارمي­دهد؟

همانطوركه در شكل زير مشاهده مي­شود در مدل INQA هرم مديريتي در بخش­هاي مختلف از جمله مسئوليت مديريت ارشد(تدوين و نظارت راهبردي صنعت خودرو)، در لايه مياني(استقرار و اجراي سيستم­هاي مديريتي در بخش هاي تامين ، توليد و خدمات پس از فروش) و در بخش­هاي توليدي و اجرايي(زنجيره ارزش صنعت خودرو) كاملاً موردتوجه قرارگرفته و هركدام از اين ابعاد مديريتي داراي معيارهايي هستند و هرم مديريتي را با هدف موفقيت پايدار سازمان به طور كامل تحت پوشش قرارداده­اند. در اين بخش مي­توان شباهت­هاي بسياري را ميان معيارهاي مدلINQA  و مدل سرآمديEFQM  ملاحظه نمود.

بخشي كه به طورخاص در مدل INQA مورد تأكيد قرارگرفته و نسبت به مدل EFQM معيارهاي حساس­تر و سخت‌گيرانه­تري براي آن تعريف شده است، زنجيره تأمين، توليد و خدمات پس از فروش است. در اين مسير، معيارهاي مختلفي براي فرايندهاي بررسي بازار و نظرات مشتريان، طراحي جامع محصول و فرايندهاي آن، مديريت منابع، فرايندهاي توليدي، فرايندهاي تحويل و عملكرد محصول پس از تحويل به مشتري در مسير استفاده و خدمات پس از فروش تعريف شده است.

بر اين اساس مي­توان ادعا نمود كه مدل جايزه ملي كيفيت صنعت خودرو ، مدلي است كه نظام­هاي مديريتي را با تأكيد بر فرايند توليد محصول تحت پوشش قرارمي­دهد.

 

مسير (Road Map) موفقيت پايدار بر مبناي مدل ارزيابي کيفيت صنعت خودرو :

در شكل زير اين موضوع كامل­تر و مشخص­تر تعريف شده است. بدين شكل كه دو رويكرد را مي­توان براي ارتقاء كيفيت در نظر گرفت. اولين رويكرد برنامه­ريزي نشده است كه موجب مي­شود سازمان در مقاطعي داراي رشد بوده و سپس در اثر وقوع حوادث مختلف (برون­ سازماني يا درون ­سازماني) اين رشد متوقف شده و حتي سبب كاهش كيفيت مي­شود. اين رويكرد، رويكردي است بسيار پرهزينه و نهايتاً بي­نتيجه.

در رويكرد دوم يا رويكرد برنامه­ريزي شده، در مراحل مختلف با استفاده از مدل INQA ارزيابي­هاي انجام شده و سپس با استقرار استانداردهاي تخصصي و با كمك گرفتن از استانداردهاي مديريت كيفيت مانند ISO9001 ،ISO TS 16949 و ISO­ 9004 پروژه هاي بهبود تعريف و اجرا شده و سازمان به سمت رشد سوق داده­ مي­شود. نكته قابل توجه اين­كه مدل جايزه ملي كيفيت صرفاً يك ابزار اندازه­گيري ميزان رشد و ارتقاء كيفيت در سازمان محسوب مي­شود. بنابراين در مقاطع مختلف (به­طور مثال سالانه) بايد با مدل INQA كه نتايج دقيقي ارائه مي­كند بخش­هاي مختلف سازمان را مورد ارزيابي قرارداد.سپس بر اساس خروجي­هاي بدست آمده از ارزيابي، پروژه­هاي بهبود طراحي مي­شود كه مي­تواند سازمان را بسمت رشد و ارتقاء جايگاه نزد مشتريان و مصرف­كنندگان و ذينفعان ديگر سوق داده و سبب موفقيت پايدار سازمان گردد.

 

ارزيابي مدل ملي کيفيت صنعت خودرو  :

مبناي ارزيابي و امتيازدهي در مدل، منطق RADAR مي‌باشد که حروف اول کلمات Result (نتايج)، Approach (رويکرد)، Deployment (استقرار) و Assessment & Refinement (ارزيابي، بازانديشي و بهبود) مي‌باشد که بصورت يک چرخه پيوسته مدنظر مي‌باشد .

براساس منطق رادار سازمان ها لازم است كه :

1-  ابتدا نتايجي را كه براساس راهبرد كيفيت سازمان ، به دنبال آن هستند را مشخص نمايند.

2-  پس از آن رويكردهاي مناسب را، براي دستيابي به آن نتايج، برنامه ريزي نمايند.

3-  در پي آن رويكردهاي برنامه ريزي شده را بصورت نظام مند در سازمان جاري نمايند.

4-  رويكردها را ارزيابي كرده و بازنگري نمايند.

5-  تكرار گام هاي فوق

 

سطوح جايزه ملي کيفيت صنعت خودرو :

بر اساس نظام نامه جايزه ملي کيفيت ايران کليه جوايز بخشي مي بايست در سطوح اهتمام و اشتهار يک تا چهار ستاره به ثبت نام متقاضيان ارزيابي پرداخته و سازمان هاي برتر خود را که واجد شرايط مي باشند جهت حضور در فرايند ارزيابي در سطح تنديس جايزه به دبيرخانه جايزه ملي کيفيت ايران معرفي نمايند .

 

ساختار شبکه ارزيابي ملي کيفيت ايران :

به جهت تخصصي سازي مفاهيم کيفيت در صنايع کشور و با توجه به نظام نامه جايزه ملي کيفيت ايران کليه جوايز بخشي مي توانند داراي ساختار مشخص در مسايل اجرايي باشند ليکن کليه قوانين و مسايل علمي در زمينه مدل و فرايند ارزيابي مي بايست منطبق با مصوبات شوراي سياستگزاري و کميته فني جايزه ملي کيفيت ايران صورت پذيرد .

 

 

 

پایگاه اینترنتی انجمن خودرو سازان ایران
چاپ خبر